ELLECOM – Een verlaten turnhal in Ellecom herinnert aan een vreselijk oorlogsverleden, maar toch zien de inwoners de hal liever niet gesloopt worden. De lugubere plek aan de Eikenstraat is niet het enige plekje dat herinnert aan een besmet verleden.
Wat te denken van de Muur van Mussert? De muur, 150 meter lang en 10 meter hoog, werd in 1938 gebouwd in Lunteren en diende als locatie voor zes grote NSB-bijeenkomsten. De muur is een overblijfsel van een vreselijke periode in de vaderlandse geschiedenis, maar is nooit tegen de vlakte gegaan.
En dat zal ook niet meer gebeuren, want het is inmiddels benoemd tot Rijksmonument. Tot op de dag van vandaag is de muur op camping De Goudsberg in Lunteren het enige overgebleven bouwwerk van de NSB in Nederland.
Landgoed Schaffelaar
Zo’n acht kilometer van de Muur van Mussert, op Landgoed Schaffelaar in Barneveld, staat nog zo’n plek die beladen is. Het Kasteel Schaffelaar dat daar staat verrees in 1850 en deed tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst als interneringskamp voor Joden.
De Duitsers ruimden er plek in voor honderden mensen van wie ze vonden dat ze ‘van maatschappelijk belang waren geweest’. Omdat ze in de Eerste Wereldoorlog aan Duitse zijde hadden gevochten, bijvoorbeeld, of lid waren geweest van de NSB.
Of omdat ze kunstenaars, wetenschappers of industriëlen waren. Op het eerste oog leek het een plek waar Joden veilig waren, maar de werkelijkheid was anders.
De nazi’s hielden zich namelijk niet aan hun belofte. Op het landgoed werden alsnog Joden gearresteerd en gedeporteerd naar vernietigingskampen. Het kasteel ging ondanks die gruwelijke gebeurtenissen nooit tegen de vlakte: in de decennia die volgden deed het onder meer dienst als revalidatiecentrum, typeschool en sportschool. Inmiddels worden er bruiloften en feesten gehouden.
Kastelen met een zwart verleden
Meer kastelen in Gelderland dienden in de oorlogsjaren als locatie voor nazipraktijken. Kasteel De Vanenburg in Putten deed in 1942 van het voorjaar tot het najaar bijvoorbeeld dienst als werkkamp voor Joodse Puttenaren.
125 dwangarbeiders werkten overdag aan de drooglegging van de Zuiderzee en sliepen ’s nachts in het kasteel. Het regime was aanvankelijk mild, maar begin oktober werd iedereen weggevoerd naar Westerbork. Het kasteel staat nog rechtovereind.
Journalistenkamp
En ook Kasteel Cannenburch in Vaassen werd geconfisqueerd door de Duitse bezetter. Er werd een heus journalistenkamp van gemaakt. Daar werd geprobeerd de Nederlandse pers zo veel mogelijk te controleren en te onderwerpen aan nationaalsocialistisch gedachtegoed. Dan zou het volk vanzelf volgen, was de gedachte.
Het Apeldoornsche Bosch
In Apeldoorn is de Joodse psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch nog te bezoeken. De 1400 tot 1600 bewoners en medewerkers van de inrichting waanden zich er samen met vluchtelingen veilig in de oorlogsjaren, maar in 1943 ontruimden de nazi’s de instelling alsnog en werd iedereen gedeporteerd naar concentratiekampen.
In de decennia erna waren er Canadese troepen gelegerd, was het een kibboets en een traumacentrum. Begin jaren 50 werd het een christelijk centrum voor mensen met een verstandelijke beperking. Inmiddels is er een groot herinneringscentrum.
De villa van Seyss-Inquart
In 1944 liet rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart aan de Loolaan in Apeldoorn een villa bouwen, van waaruit hij zijn werk beter zou kunnen doen. Ook wordt er een bunker voor hem en zijn medewerkers gebouwd, die er tot op de dag van vandaag nog staat. De bunker van Seyss-Inquart is zo nu en dan open voor publiek, maar online altijd te bekijken:
